پيشينه تاريخي و فرهنگي تبريز

     پيشينه تبريز همواره در هاله­اي­ از ابهام مستور بوده است. تاريخ تبريز در پيش از ظهور اسلام اسير

ظن­ها و گمان­ها و گاهي اغراض­هاست و بعد از ظهور اسلام سيماي پرشكوهش نظر جهانيان را

معطوف خود مي­سازد و در گستره وسيع حكومت اسلامي به «قبه الاسلام» مشهورمي­شود.

  سپس در شاهراه ابريشم، شرق را با غرب پيوند مي­دهد و رونق اقتصادش به بنيان بازارها و

كاروانسراها مي­انجامد كه عظيم­ترين مكان مسقف پهنه گيتي مي­گردد و از اين رو داراي شكوه‌مندترين

   ابنيه اعصارو مترقي­ترين دانشگاه آن زمان­ها ـ ربع رشيدي ـ مي­شود. بنياد شهر تبريز و وجه تسميه نامش

به افسانه­اي شباهت دارد، گاهي بوي اغراض مي­دهد و برخي موارد نيز از ظن­ها و گمان­ها نشأت مي­گيرد.

   زنده ياد عبدالعلي كارنگ در آثار باستاني آذربايجان (آثار و ابنيه تاريخي شهرستان تبريز) در باب وجه تسميه

تبريز مي­نويسد: كلمه تبريز را جغرافي نويسان عرب چون سمعاني و ياقوت حموي به «كسر تاء» و جغرافي

  نويسان ايراني و ترك چون حمدالله مستوفي و كاتب چلبي به فتح تاء و مورخان رومي و ارمني و روسي چون

  فاوست، آسوليك، وارطان و خانيكف به «فتح تاء» قلب «باء» به واو يعني صورت «تورز Tavrez» ، «تورش Tavres»

و «دورژ Davrez» ذكر كرده­اند.

درباره بنا و وجه تسميه شهر تبريز حمدالله مستوفي و ياقوت حموي مي­نويسند: بناي تبريز از زبيده زن هارون الرشيد

است. وي به بيماري تب نوبه مبتلا بوده، روزي چند در آن حوالي اقامت كرده، در اثر هواي لطيف و دل­انگيز آنجا بيماري

زبيده زائل شده، فرموده شهري در آن محل بنا كنند و نام آن را «تب ريز» بگذارند.

اوليا چلبي كلمه «تبريز را به معني ستمه دوكوچو» (ريزنده تف و تاب) و اين نام را با آتشفشاني ديرين كوه سهند مربوط

دانسته است.

زنده ياد كارنگ در ادامه مي­افزايد: مورخان ارمني هم اسم تبريز را «تورژ يا دورژ» محرّف عبارت «د، ي، ورژ» و به معني

انتقال گاه دانسته و نوشته­اند: باني تبريز خسرو ارشاكي (۲۳۳ ـ ۲۱۷ م) حكمران ارمنستان است كه آن شهر را به ياد گرفتن

انتقام «ارتبانوس» يا اردوان آخرين پادشاه پارتي از اردشير بابكان بنياد نهاده و نام آن را (DaverzـI) گذاشته است.