پیشینه تاریخی و فرهنگی تبریز

     پیشینه تبریز همواره در هاله­ای­ از ابهام مستور بوده است. تاریخ تبریز در پیش از ظهور اسلام اسیر

ظن­ها و گمان­ها و گاهی اغراض­هاست و بعد از ظهور اسلام سیمای پرشکوهش نظر جهانیان را

معطوف خود می­سازد و در گستره وسیع حکومت اسلامی به «قبه الاسلام» مشهورمی­شود.

  سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند می­دهد و رونق اقتصادش به بنیان بازارها و

کاروانسراها می­انجامد که عظیم­ترین مکان مسقف پهنه گیتی می­گردد و از این رو دارای شکوه‌مندترین

   ابنیه اعصارو مترقی­ترین دانشگاه آن زمان­ها ـ ربع رشیدی ـ می­شود. بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش

به افسانه­ای شباهت دارد، گاهی بوی اغراض می­دهد و برخی موارد نیز از ظن­ها و گمان­ها نشأت می­گیرد.

   زنده یاد عبدالعلی کارنگ در آثار باستانی آذربایجان (آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز) در باب وجه تسمیه

تبریز می­نویسد: کلمه تبریز را جغرافی نویسان عرب چون سمعانی و یاقوت حموی به «کسر تاء» و جغرافی

  نویسان ایرانی و ترک چون حمدالله مستوفی و کاتب چلبی به فتح تاء و مورخان رومی و ارمنی و روسی چون

  فاوست، آسولیک، وارطان و خانیکف به «فتح تاء» قلب «باء» به واو یعنی صورت «تورز Tavrez» ، «تورش Tavres»

و «دورژ Davrez» ذکر کرده­اند.

درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می­نویسند: بنای تبریز از زبیده زن هارون الرشید

است. وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده، روزی چند در آن حوالی اقامت کرده، در اثر هوای لطیف و دل­انگیز آنجا بیماری

زبیده زائل شده، فرموده شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را «تب ریز» بگذارند.

اولیا چلبی کلمه «تبریز را به معنی ستمه دوکوچو» (ریزنده تف و تاب) و این نام را با آتشفشانی دیرین کوه سهند مربوط

دانسته است.

زنده یاد کارنگ در ادامه می­افزاید: مورخان ارمنی هم اسم تبریز را «تورژ یا دورژ» محرّف عبارت «د، ی، ورژ» و به معنی

انتقال گاه دانسته و نوشته­اند: بانی تبریز خسرو ارشاکی (233 ـ 217 م) حکمران ارمنستان است که آن شهر را به یاد گرفتن

انتقام «ارتبانوس» یا اردوان آخرین پادشاه پارتی از اردشیر بابکان بنیاد نهاده و نام آن را (DaverzـI) گذاشته است.